Czerniak, czyli złośliwy rak skóry, powstaje na skutek nieprawidłowo zmienionych komórek barwnikowych skóry, odpowiedzialnych za tworzenie i gromadzenie się w nich pigmentów.
Nowotwór szybko się rozwija, wcześnie daje przerzuty i jest trudny do leczenia jeżeli wykryje się go w zaawansowanym stadium – kluczowe jest więc wczesne postawienie diagnozy. Co roku w Polsce na czerniaka zapada ok. 2,5 tys.
Czerniak najczęściej pojawia się na skórze niezmienionej, ale może także rozwinąć się w obrębie znamion barwnikowych (tzw. pieprzyków). Ten rodzaj nowotworu skóry należy podejrzewać w przypadku jakiejkolwiek zmiany znamion barwnikowych – np. zgrubienia, zmiany kształtu czy zabarwienia, wystąpienia owrzodzenia lub krwawienia.
Blisko połowa przypadków rozwoju tego nowotworu spowodowana jest mutacją białka BRAF, która przyczynia się do nienaturalnie szybkiego dzielenia i namnażania się komórki. Taki proces skutkuje gwałtownym rozwojem choroby i przerzutami.
Naskórek ma budowę warstwową, a jego kolejne warstwy powstają poprzez odkładanie się komórek od strony skóry właściwej i ich przesuwanie się w stronę wierzchnią, a następnie rogowacenie. Żywe komórki to keratynocyty, które są podstawowymi, ale nie jedynymi komórkami naskórka.
Oprócz pełnienia funkcji podstawowego budulca skóry, wytwarzają one ważną dla funkcji skóry keratynę. Innymi komórkami znajdującymi się w skórze są komórki barwnikowe – melanocyty oraz odpowiedzialne za wytwarzanie barwnika melaniny. To właśnie z tych komórek powstaje czerniak.
Co ważne, czerniaki są to nowotwory o wysokim odsetku wyleczeń, gdy zaawansowanie choroby ograniczone jest miejscowo do skóry.
CZYNNIKI RYZYKA
Czynniki ryzyka są to wszystkie okoliczności, które mogą, choć nie muszą, prowadzić do powstania nowotworu. Najważniejszymi są:
- Nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, zarówno słońce, jak i sztuczne opalanie, czyli solaria; promieniowanie UVA oraz UVB może być jednakowo szkodliwe, choć to drugie jest istotniejsze.
- Kumulacyjna ekspozycja na słońce (także w dzieciństwie) z poważnymi słonecznymi oparzeniami skóry ma ścisły związek ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na czerniaka.
- Jasny fenotyp skóry (rasa biała, włosy rude albo blond, wysoka skłonność do oparzeń słonecznych daje pewną predyspozycję do czerniaka).
- Wiek i płeć (ryzyko zachorowania jest większe u kobiet i wzrasta wraz z wiekiem).
- Czerniak skóry w wywiadzie (u ok. 5-10% osób wcześniej chorujących na czerniaka można się spodziewać powtórnego zachorowania).
- Dodatni wywiad rodzinny, czyli występowanie czerniaka u osób blisko spokrewnionych, zwiększa ryzyko czerniaka.
- Mnogie znamiona (u osób z minimum pięcioma znamionami o wielkości powyżej 6 mm ryzyko zachorowania jest wyższe niż u osób bez znamion).
- Zespół znamion atypowych (minimum 50 znamion o średnicy powyżej 2 mm – rzadkie schorzenie dziedziczone
w złożony sposób). - Obecność znamion wrodzonych (występują u ok. 1% populacji).
- Immunosupresja, czyli celowe hamowanie aktywności układu odpornościowego u chorych, np. po transplantacji narządów. U ludzi otrzymujących ciągłe leczenie immunosupresyjne wzrasta ryzyko czerniaka.
- Podłoże genetyczne (odpowiedzialne za ok. 3% zachorowań).
GENY
Mutacja BRAF występująca w czerniaku „włącza” białko samoistnie, przez co stale tworzy ono i przesyła sygnały wzrostu do jądra komórki. W konsekwencji liczba komórek nowotworowych zaczyna gwałtownie rosnąć i następnie mogą tworzyć się przerzuty.
Z wystąpieniem czerniaka związana jest mutacja genu CDKN2A – ryzyko zachorowania na czerniaka u nosiciela takiej nieprawidłowości wynosi ok. 30-60%.